Praktijk BODYMIND

Wat is narcistische mishandeling?

Narcistische mishandeling maakt je een ‘gevangene’. Je kunt de cel waarin je zit weliswaar niet zien maar het web waarin je gevangen zit is er wel degelijk. Veel clienten ervaren dit in een relatie waarin ze vastzitten in een dynamiek waarin ze zich niet gelukkig voelen.  Bij veel van mijn clienten heeft dit geleid tot een zoektocht om te begrijpen wat er mis is met hen en hun relatie. Vastzittend in onbegrip en onzekerheid over hun relationele leven denken ze dat zij het probleem zijn en zij de situatie aan zichzelf hebben te wijten. Tot het besef komt dat er iets anders aan de hand is. Namelijk gevangen zitten, in een onveilige situatie. Als iemand zich langdurig in een onveilige situatie bevindt, in een relatie waarin er geen ruimte is voor wie je bent, laat dit diepe sporen na.

Trauma sporen van narcistische mishandeling

Het kunnen sporen zijn van narcistische mishandeling. Een trauma waar in Nederland nog weinig erkenning voor bestaat, maar wel in Amerika bekend is onder de naam “het narcistisch slachtoffer syndroom”:

• Een lamgeslagen gevoel; je bent beroofd van je vitaliteit
• Somatische klachten; spanning, vermoeidheid, slecht slapen
• Vervreemding; niet kunnen voelen wie je bent of wat je ervaart
• Jezelf zien door ogen van de ander; last van schuld en schaamte
• Verstoringen in emoties; niks of heel veel voelen
• Overgevoelig voor licht of geluid; prikkelbaar hierdoor
• Dissociatie; je bent er wel, maar niet echt
• Veel malende gedachten: verwarring en vertwijfeling
• Wantrouwen; je bent alert op wat een ander zegt
• Je mist realiteitsbesef; jij denkt het probleem te zijn
• Afhankelijk van de mening en goedkeuring van anderen
• Je voelt je leeg getrokken en verliest jezelf
• Steeds minder energie en gebrek aan daadkracht
• Je twijfelt over jezelf en weet nauwelijks nog wie jezelf bent

Waaraan merk ik het nog meer?

Narcisme in relaties wordt gekenmerkt door verschillende systematische gedragen van intieme terreur:

• In het begin van de relatie, kreeg je overdreven veel aandacht; ook wel “love bombing” genoemd
• Je bent vaak op verschillende manieren gekleineerd, vernederd, gepest, getreiterd, emotioneel gechanteerd en belachelijk gemaakt
• Je kwetsbaarheden werden extra benadrukt en tegen je gebruikt
• Je zag jezelf geconfronteerd met leugens, bedrog en ontrouw zonder enige notie van jouw gevoelens
• Je werd regelmatig gestraft voor het “onrecht” dat jij de ander aandoet (bijvoorbeeld door een stilte behandeling)
• Je werd geacht ervoor te zorgen dat hij het goed heeft en dat hij gelukkig is. Je zag jezelf geconfronteerd met suggestieve opmerkingen van je partner bedoeld om jezelf schuldig te voelen en je te schamen als je hierin tekort schoot.
• Je gevoel van eigenwaarde is naar beneden gehaald. Je bent steeds meer dingen gaan doen, die je eigenlijk niet wilt.
• Je dromen werden bespot, er werd niet voor je op gekomen, en er was weinig ruimte voor vriendelijkheid en wederzijds respect.
• Jouw behoeften zijn ondergeschikt geraakt aan de behoeften van anderen. Je grenzen zijn niet gerespecteerd.

Narcistische mishandeling begrijpen

Veel clienten voelen zich onbegrepen als ze eenmaal hebben ontdekt dat er iets fundamenteel mist in hun relatie. Het heeft in alle gevallen ontbroken aan gelijkwaardigheid en wederkerigheid in de relatie. Daarnaast ben je niet “heel” gelaten, en werd je stelselmatig ervan overtuigd dat JIJ niet oke bent. Meestal is er sprake geweest van gaslighting, een manipulatietechniek die je ervan probeert te overtuigen dat er “iets mis is met jou” waardoor je bent gaan twijfelen aan je eigen percepties en ervaringen. Het verwondt niet alleen je gevoelens op het moment dat er iets is voorgevallen (traumatische gebeurtenissen), maar het verwondt je hele identiteit. Het is niet voor niets dat veel clienten uitspreken dat ze beter zouden kunnen leven met alleen fysieke mishandeling, dan  met narcistische mishandeling.

Als behandelaar van narcistisch misbruik ben ik een tijd aangesloten geweest bij het netwerk “Het verdwenen zelf”.

Iedereen kan slachtoffer worden

Stichting “het Verdwenen Zelf” heeft een film / documentaire gemaakt om de kern van de problematiek te verduidelijken. Het gebeurt te vaak dat deze problematiek van intieme terreur, of van narcistische mishandeling wordt gezien als een probleem van twee partners die niet goed met elkaar kunnen communiceren, terwijl er sprake is van geestelijke en emotionele mishandeling waarbij de ene partner de andere beroofd van zijn of haar identiteit.  Of sommige mensen meer risico lopen dan anderen valt te bezien. Je kunt dan denken aan:

• Mensen die zich makkelijk hebben leren aanpassen
• Mensen die sterke empathie hebben voor anderen dan gemiddeld
• Mensen die hooggevoelig zijn
• Mensen die “van nature” onzekerheid ervaren en/ of last hebben van verlatingsangst
• Mensen die bekend zijn met co-dependent gedrag

Hierbij opgemerkt dat het mijns inziens iedereen kan overkomen. Juist omdat deze dynamiek van intieme terreur zo’n sluipend proces is. In principe kan iedereen in de greep raken van een narcistische partner. Als je een relatie krijgt ga je ervan uit dat je dingen met de ander deelt om elkaar beter te leren kennen en te begrijpen. Deze behoefte komt voort uit empathie en een gezond gevoel van verbondenheid. Bij mensen met narcisme ligt dit anders. Empathie en een gevoel van waardigheid werkt anders. Dit leidt ertoe dat je geen vinger kunt leggen op het een web waar je in terecht bent gekomen. Een web waar je alleen  moeilijk uit kunt komen.

Narcistische mishandeling door  je (ex-)partner of iemand anders

Op deze pagina vind je voornamelijk informatie over narcistische mishandeling door een partner of ex-partner. Er is een verschil tussen narcistische mishandeling door een (ex-) partner, of door een ouder, een direct familielid, of vriend of vriendin. Hoe dichterbij de narcistische persoon in je leven staat, hoe ernstiger de schade meestal is. Dit betekent dat de mentale schade die een partnerrelatie op je heeft, groot is.

Het verschil met de ouder-kind relatie is dat het hier in een intieme relatie om een ogenschijnlijk meer gelijkwaardige relatie lijkt te gaan. Het gaat immers om een volwassen relatie. In werkelijkheid is een relatie met een narcistisch persoon, niet gelijkwaardig, en wil deze persoon vooral macht en controle houden. De schade die je hierdoor oploopt, is dat je in verwarring raakt en denkt dat je gek wordt. Er blijft niet veel meer over van je eigenwaarde. Het is moeilijk uit te leggen wat er in de relatiedynamiek gebeurt. Probeer je dat soms wel te doen aan anderen, dan wordt je vaak niet geloofd of begrepen.

Op een aparte pagina vind je meer informatie over de gevolgen narcistische mishandeling van een ouder.

Daarnaast komt narcisme op de werkvloer veelvuldig voor. Hierbij kun je denken aan het volgend destructief gedrag: pesterijen, vernederingen, gaslighting, triangulatie, langdurig negeren, bespotten, grensoverschrijdend gedrag, jou naar beneden halen, kleineren enzovoorts. Het komt vaker dan je denkt. Ook hiervoor kun je bij mij terecht.

Mijn aanpak

Mijn aanpak legt de nadruk op herstel van trauma, en niet op tekortkomingen van jouw kant. Dat zou een miskenning zijn van de problemen waar jij mee te maken hebt (gehad). Je hebt geen schuld aan het probleem, nog heb je de verantwoordelijkheid voor het probleem. Bijvoorbeeld alsof jij te emotioneel zou zijn, of alsof jij te slecht zou communiceren, of alsof jij te weinig zorgt voor hem, of niet goed genoeg kleedt voor hem enzovoorts. Wel is het jouw verantwoordelijkheid om te herstellen van het trauma wat jou is aangedaan. Herstel kan namelijk niemand voor jou doen.

Dit betekent voor het therapeutisch traject dat de hulp soms ook meer coachend kan zijn. Dit hangt af van de fase waarin je zit en jouw vraag rondom narcisme en relaties. Mijn invalshoek is het herstel van traumasporen die narcistische mishandeling nalaat. Dat is wezenlijk anders dan een invalshoek die gericht is bijvoorbeeld verlatingsangst, een afhankelijke persoonlijkheidstoornis, of co-dependency.

Van trauma herstellen

Herstel van narcistische mishandeling is goed mogelijk, mits je goede therapeutische begeleiding krijgt. Therapie is erop gericht om het contact met jezelf te herstellen. Zo weet je weer wie je bent, wat je behoeften zijn, wat je precies voelt en je leert te vertrouwen op je eigen waarnemingen en innerlijk kompas. In therapie is er veel aandacht voor de ervaring dat je grenzen geschonden zijn, voor je overlevingsstrategieën, voor rouw en je zelfherstellend vermogen. Je neemt afstand van de donkere wereld die je goed kent en waar je in zekere zin ook mee vertrouwd bent geraakt. Je ontwikkelt zelfcompassie voor de weg die je gaat. Zo krijg je gaandeweg je gevoel van waardigheid, autonomie en zelfregie weer terug. Het is een proces wat veel geduld vraagt omdat het veel tijd kost om alles te verwerken en weer te ontdekken wie je zelf bent.

Mijn werkwijze is gebaseerd op de therapeutische invalshoek van Somatic Experiencing (SE), aanverwante therapieën, brainspotting, mindfulness en core energetica.

Aanmelden voor therapie?

Vier situaties waarin je mogelijk zit, bij aanmelding voor therapie:
1. Je hebt vragen over je relatie waarin je vastzit, en wilt duidelijkheid over de dynamiek, of narcisme
2. Je bent tot de conclusie gekomen dat je fysiek los wilt komen van je partner middels een scheiding of andere woonconstructie, en wilt hierin begeleiding in het maken van gezonde keuzes.
3. Je bent fysiek los van je ex-partner, maar als ouder van jullie kinderen zoek je praktische hulp en handvatten om om te leren gaan met iemand met een narcistische persoonlijkheidsstoornis, met betrokken instanties, en met jouw negatieve gevoelens die jou telkens triggeren.
4. De relatie is verbroken maar je ondervindt nog steeds de gevolgen van narcistische mishandeling. Je wilt herstellen van je trauma (mentale en emotionele beschadiging), jezelf weer leren voelen, grenzen ervaren, herstel van zelfvertrouwen, en putten uit zelfcompassie.

Verschillen

Wellicht goed om te weten dat er verschillen bestaan tussen mensen met narcisme. De mate waarin narcisme aanwezig is niet bij iedereen hetzelfde. Iemand kan narcistische trekken hebben of juist extreem narcistisch zijn, soms bij het gevaarlijke af als iemand ook gewelddadig is. Ik hanteer zelf graag de indeling die Frans Schalkwijk heeft gemaakt in zijn boek “Narcisme”. Hij erkent de gelaagdheid van narcisme en hanteert een wetenschappelijke grondslag. Hoewel hij bij elke vorm, dezelfde beperkingen formuleert zoals interpersoonlijke problemen (moeilijkheden in het contact met anderen) en een tekortschietende zelfregulatie (labiele zelfwaardering) en emotieregulatie (problemen in het omgaan met emoties), maakt hij het volgende onderscheid:

• Vanzelfsprekend narcisme: is arrogant of agressief, lijkt ongevoelig voor kwetsingen van anderen, moet in het centrum van de aandacht staan, is vooral met zichzelf bezig, merkt reacties van anderen niet op, maar zendt vooral.
  • Openlijk narcisme is vol grootspraak en veeleisendheid; er is sprake van een geïdealiseerd zelfgevoel. Deze persoon gaat openlijk en agressief de confrontatie aan, en trekt zich weinig aan van anderen. De persoon schept graag op, en minacht de ander zolang er geen nadeel vanuit gaat voor hemzelf. Tegelijkertijd is deze persoon vaak ook innemend, kan zich slecht inleven in anderen, ervaart weinig berouw over het eigen gedrag en is vaak jaloers.
  • Bedekt narcisme vindt veel meer in stilte plaats. Ze zijn op zoek naar macht, en nemen zonder dat je het je realiseert hun machtspositie in. Ze trekken de aandacht naar zich toe, manipuleren en chanteren in een bedekte vorm. Levert kritiek op wie je bent, en wat je doet, en sluit mensen buiten. Vaak is er sprake van passief agressief gedrag.
• Waakzaam Narcisme: richt de aandacht meer op anderen dan op zichzelf, is geremd, onzichtbaar, cijfert zichzelf weg, vermijdt om in het centrum van de aandacht te staan, is zeer gevoelig voor reacties van anderen en luistert zorgvuldig naar anderen voor bewijs van kleine tekens van kritiek. Is snel geraakt en geneigd om zich vernedert te voelen, klein en nietig. Ook hierin is er sprake van een geïdealiseerd zelfgevoel, al zou je dit niet meteen zeggen. Deze persoon is continue op zoek naar zelfbevestiging want diep van binnen is de persoon niet in staat om trots te zijn op wie hij of zij is. Omdat hij of zij geen zelf-validatie kent, heeft hij bewondering en bevestiging nodig.
  • Verborgen of stil narcisme; deze persoon verbergt zich, is overgevoelig voor kritiek, en voelt zich vaak onbegrepen. Diepgang is er niet bij, net zo min als ruimte voor jouw gevoelens. De persoon vindt zichzelf heimelijk slimmer dan anderen. Ook schuift deze persoon het liefst de schuld op anderen af, en maakt er een eigen verhaal van.

In beide gevallen, gaat het bij deze personen om zelfbescherming tegen pijn. Het betreft hun facade die alles bepalend is, en hen weerhoudt van hulp zoeken. Of als ze hulp zoeken, dan is dit vaak ter bevestiging van henzelf.

Tot slot: het scheldwoord “Narcisme” en “Narcist”

Iemand uitschelden of uitmaken voor “narcist”  is binnen ons taalgebruik, schering en inslag. Het is ook begrijpelijk in een fase van verwerking. Er is immers veel leed berokkent door een naaste met wie je veronderstelde in een intieme relatie te zijn. Toch helpt het in je verwerking niet om de persoon met wie je was, te blijven reduceren tot een diagnose “narcist”. Het feit dat iemand jouw waardigheid heeft geschonden, maakt het belangrijk om opnieuw op zoek te gaan naar jouw innerlijke kern van liefde en waardigheid. Dit betekent dat je deze persoon niet hoeft te vergeven, maar wel dat je waardigheid toekent aan jouw eigen persoon. Weg bij hem (haar), terug naar jezelf.

Boeken over narcisme

Er is tegenwoordig veel te lezen over narcisme. Wie informatie zoekt, vindt veel uitleg op internet, en in boeken. Zelf hecht ik veel waarde aan een wetenschappelijk onderbouwing die haar basis vindt in een boek of artikel. De volgende boeken kan ik van harte aanbevelen:

• Narcisme. Uit de serie elementaire deeltjes. Frans Schalkwijk
• Loskomen uit de greep van narcisme. Marion Lutke
• Voorbij het Narcisme. Mjon van Oers
• Herstellen van narcistische mishandeling. Iris Koops
• Drama van het begaafde kind. Alice Miller